Psikolojik manipülasyon yöntemleri arasında sayılan gaslight, Türkçe’de tam karşılığı olmayan bir terim.
Psikolojik manipülasyon yöntemleri arasında sayılan gaslight, Türkçe’de tam karşılığı olmayan bir terim. Aslına bakarsak, doğduğu dilde de birebir çeviriyle ifade ediliyor. Gaz lambası yani.1934 yılında sahneye konulan bir tiyatro oyununun senaryosu gaslight yönteminin temellerini atıyor. Oyun, sahneye konulduğu zamanlarda, büyük ilgiyle karşılanıyor. Daha sonra Angel Street adıyla Amerikan yapımı bir filme de konu olan bu psikolojik manipülasyon yöntemi, asıl çıkışını kendi adıyla 1944 yapımı bir çok ödüllü senaristin yapımını üstlendiği bir filmle yapıyor. Gaslight , yayınlandığı dönemlerde kapalı gişe gösterilen, bir psikolojik gerilim filmi olma özelliği taşıyor. Dönemin ünlü oyuncularının sergilediği yüksek performans ve kurgunun mükemmelliği, bu psikolojik manipülasyon yöntemini anlamakta büyük katkı sağlıyor tabi.
Filmi seyrettiğimiz zaman, yüzeysel olarak da olsa, gaslight la ilgili fikir sahibi olabiliyoruz. Ancak az sonra bahsedeceğimiz etkenleri arka arkaya sıraladığımız zaman, bu psikolojik manipülasyon yönteminin hayatımızda birçok kez maruz kaldığımız veya kalanlara şahit olduğumuz adeta şiddetli bir psikolojik işkence yöntemi olduğunu görebiliyoruz.
Filmde, geçmişinde ailesinden kalan tek kişi ve ünlü bir sanatçı olan teyzesinin cinayete kurban gitmesinden sonra, karşısına çıkan ve duygusal boşluklarını doldurarak, kendini hayata yeniden döndüren bir adamın, evlendiği ilk günden itibaren, kontrollü bir şekilde, dozunu her gün biraz daha arttırarak, karısının gerçeklik algılarıyla oynayan ve ağır bir depresyona sürükleyerek onu delirtmeye çalıştığı bir sürece tanıklık ediyoruz.
Gaslight Nedir
Gaslight yöntemi, en basit şekilde muhatabının gerçeklik algılarıyla oynayarak onu, zihniyle gerçek dünya arasında bir tıkanmaya, bağlantı bozukluğuna yol açacak şekilde ciddi ve şiddetli psikolojik baskı altına almaktır. Gaslighttaki en önemli unsur, eylemin uygulanan kişiye istediği etkiyi verene kadar devam etmesidir. Yani delirtene kadar. Aslına bakarsanız, günümüzde uygulanması çok kolay olmayan bu psikolojik manipülasyon yöntemi, geçmişinde büyük travmatik olaylar yaşayarak, hayatının belirli bir kısmında yalnız kalmış, depresyona meyilli, bağlılık sorunu ve güven problemi olan kişilerin çok kolay düşebileceği bir tuzak. Çünkü yöntemin amacına ulaşması için kişi, kurbana öncelikle sonsuz güven sağlamak zorunda. Duygusal açlığını ve yalnızlığını unutturarak, açılmış yaralarını kapatmaya çalışarak, hayatla arasında bir bağ olarak, bir şekilde, kurbanını psikolojik manipülasyona hazır hale getirmelidir.
Uygun zemin sağlandıktan sonra psikolojik manipülasyonlar başlar. En çok uygulanan yöntem eşyaların yerini değiştirme yöntemi. Manipülasyon uygulanan kişi, koyduğu eşyaları bir süreliğine yerinde bulamaz. Sistematik olarak kaybolduğunu düşündüğü eşyalar, bir süre sonra koyduğu yerde karşısına çıkar. Gaz lambası örneğinde mesela, sürekli ışığı azalan gaz lambalarından huzursuz olan kadını her seferinde ışığın azalmadığı konusunda ikna eden bir adamla karşılaşıyoruz. Söylemediği bir şeyi, söylediği konusunda diretme ve ikna etme konusunda oldukça başarılı manipülatörler, narsist kişilikleri ve otoriter davranışlarıyla bunu çok kolay başarırlar. Hatta alaycı üslupları ve keskin-net cümleleriyle kurbanlarını küçümseyerek, kurbanının özgüvenini dejenerasyona sebep olurlar, böylelikle tamamen kendilerine bağımlı hale getirirler. Duygusal bağımlık duydukları manipülatörlerine bir süre sonra teslim olan kurbanlar, zihinsel gelgitleriyle baş başa kalır ve zamanla ağır bir depresyona girerek mantıksal işlevlerini kaybeder, tedirgin ve korkutucu bir sürecin içine girerler.
Romantik İlişkilerde Gaslight
Günümüzde gaslight bilinçli ya da bilinçsiz uygulanarak, birçok psikolojik vakada karşımıza çıkıyor. Özellikle ikili ilişkilerde, tarafların birbirlerine olan güven duygusunu kullanarak, çoklu ilişkilerine veya yalanlarına düzenek yaptıkları bir zihinsel yanıltma kalkanına dönüşüyor. Manipülatör muhatabını şüphecilikle ve güvensizlikle suçlayarak, geçmişinde yaşadığı olumsuz tecrübelerini, yaşadıkları ilişki için bir referans olarak göstermemesi gerektiğini, hatta daha ileri giderek, bu konuda psikolojik problemleri olduğunu ve şüpheleriyle zan altında bırakıldığını söyleyerek, kişinin kendisiyle sürekli hesaplaşmasına sebep olur ve bu hesaplaşmaların sonunda özür dilenilen taraf olmayı başarır. Kendi gerçekliğini kaybederek, manipülatörüne teslim olan taraf, kendisiyle hesaplaşmaktan yorulur. Sadece ilişkisiyle değil, hayatla ilgili derin bir karamsarlığa ve yalnızlığa itilir.
İşyerinde Gaslight
Gaslight sadece duygusal bağımlılıkla ilgili olarak partneriniz tarafından değil, yetileriyle ve tecrübeleriyle referans aldığınız kişiler tarafından da uygulanabilir. İdol olarak gördüğünüz veya birlikte çalıştığınız bireyler, iş hayatınızda veya özel hayatınızda, ortaya koyduğunuz ürünleri küçümseyerek, aslında doğru yolda olduğunuz halde, sizi mütemadiyen bezdirerek, bunu yaparken de kamçıladığı kılıfını uydurarak, hedefe ulaşmanıza engel olurlar. Bunu fark etmek çok zordur. Çünkü muhatabınızın yaptığınız işi sizden daha iyi yaptığına kendinizi inandırmışsınızdır ve zihninizdeki bu temel inancı kırmak hiç te kolay olmayacaktır.
Diğer yandan size yol gösterdiğini düşündüğünüz çok güvendiğiniz bir üstünüz, çok popüler olabilecek fikrinizin hiçbir değeri yokmuşçasına verdiği tepkileriyle bir bakıvermişsiniz sizi olduğunuz yere hapsetmiş. Yine patronunuz, kendinize çok güvenerek ve kesinlikle emin olarak yaptığınız bir işi sırf eleştirmek ve sizin özgüveninizi sarsarak kendine muhtaç etmek için öyle sebepler bularak sizi eleştirebilir ki, bir yandan patronunuza hayran kalırsınız fakat diğer yandan da sizi görünmez ipler olduğunuz yere bağlar. Bir başkasında ise patronunuz size daha önce hiç söylemediği ve hatta hiç konulmamış olabilen şirket kurallarını size başkalarının da yanında hatırlatarak sizi öyle beceriksiz hissettirir ki, “Lanet olası ben, ne menem biriymişim” derken bulursunuz kendinizi.
Gaslight in delip geçtiği insanları konuştuk, bir de teğet geçtikleri var. Sağlam karakterli, kendini iyi yetiştirmiş, duygularını kontrol etmeyi başarabilen insanlar bu tuzağı çok erken fark eder ve hemen durumdan kurtulmaya çalışırlar. İnançları ve değer yargılarıyla oluşturduğu doğrularına güvenen, duygusal bağımlılık yerine özgür bir ruhla sevmeyi ve değer konusunda bilinçlenip, aşırı değer yüklememeyi başarabilen karakterler için gaslihgt sadece manipülatöründen uzaklaşma sebebidir.
Siz Gaslight Yaşıyor musunuz? Kendinizi Test edin..
İlişkilerinizde sürekli kendinizi sorgulamanız gereken zeminler oluşmaya başladıysa,
Elle tutulur bir sebep olmamasına rağmen attığınız her adımda özür dilemek zorunda hissediyorsanız
Muhatabınız alaycı ve küçümseyen bir üslupla, aslında olmayan hatalarınızı yumuşak veya sert, yüzünüze rahatlıkla vurabiliyorsa,
Partneriniz, ruhsal sıkıntılarınız olduğunu, unutkanlaştığınızı, eski gücünüzü kaybettiğinizi ve depresif bir duruş sergilediğinizi sık sık dile getiriyorsa,
Yalan söylediğine emin olduğunuz halde, sizi paronayaklık ve şüphecilikle itham ederek kendinizden şüphe eder hale getiriyorsa,
Doğruları bildiğiniz halde, kendinizle hesaplaşmaktan ve duygusal bağımlılıktan ötürü teslim olmuş hissediyorsanız,
Özgüven konusunda kendinizi eskisi kadar sağlam ve iradeli hissetmiyorsanız,
Çoğu zaman kafanız karışık ve iş başında delirmiş gibi hissediyorsanız.
Annenize, babanıza, sevgilinize, patronunuza her zaman özür diliyorsanız,
Hayatınızda güzel şeyler olduğunu görmenize rağmen neden mutlu olamadığınızı anlayamıyorsanız,
Eşinizin davranışı için sıklıkla arkadaşlarınız ve ailenize mazeretler uyduruyorsanız,
Bir şeylerin çok yanlış olduğunu bilmenize rağmen kendiniz bile ne olduğunu tam olarak açıklayamıyorsanız,
Eskiden çok farklı bir insan olduğunuza inanıyorsanız – daha eğlenceli , daha rahat.
Umutsuz ve şefkatsiz hissediyorsanız,
Sanki hiçbir şeyi doğru yapamayacakmış gibi hissediyorsanız,
Acaba “yeterince iyi” bir kız / eş / çalışan / arkadaş ya da evlat mıyım diye sürekli merak ediyorsanız,
… bilinçli veya bilinçsiz uygulanan gaslight etkisi altında olma ihtimaliniz yüksek…
Ne Yapmalısınız?
Fark ettiğiniz anda, ikili ilişkilerinizse buna sebep, psikolojik manipülasyonuna maruz kaldığınız kişiyi hemen hayatınızdan uzaklaştırın.
Kendi kendinizi tedavi yöntemini seçmeyin, çünkü bu duruma, duygusal ve zihinsel zaaflarınız ve zayıflıklarınız sebebiyle maruz kaldınız. Bu etki altına girmenizi kolaylaştıran gerçek sebepleri bulmanıza yardımcı olacak bir uzmandan yardım alın ve bu kez etki altında kalmadan gerçek bir yüzleşme yaşayın. Dış dünyayla ve sosyal ortamlarınızla bağlantınızı, yakın dostlarınızla ve ailenizle olan iletişiminizi, hayatınıza giren herhangi biri için sınırlandırmayın. Filmin sonunda kurbanımız, bir polisin maruz kaldığı psikolojik manipülasyonu farketmesiyle bu durumdan kurtulup, gerçeklerle yüzleşmeye başlıyor. Yakın çevremizin uyarıları bu konuda farkındalığımızı arttırabilir. Bu tür maruziyetlerden kurtulmak için, zihinsel faaliyetlerimizi doğru yönetebilmeyi öğrenmeli, ruhsal sıkıntılarımıza bedensel sıkıntılarımıza gösterdiğimiz hassasiyeti göstererek, tedavi ve terapi yöntemini benimsemeliyiz. Ciddiye almadığımız kısa süreli psikolojik ataklar, aynı kanser hücrelerinin zamanla tüm bedene yayılması gibi, zihnimizi ve ruhumuzu her türlü a açık hale getirir. Kendimizle ilgili farkındalığımızı arttırarak, okuyarak, öğrenerek, hobiler edinip, iradi boşluklarımızı doldurarak, bu tür psikolojik manipülasyonlara maruz kalma riskini en aza indirebiliriz.
Derleyen ve yayına hazırlayan: Hilal AMİL
